godz. 13:00
[bezpłatne wejściówki można odebrać w centrum prasowym w Hotelu Grand i punkcie informacyjnym w Manufakturze lub zarezerwować drogą e-mailową: gorgona@4kultury.pl]

partner projektu: Uniwersytet Łódzki
 

Dwudniowy projekt wokół książki Georgesa Didi-Hubermana Obrazy mimo wszystko, która podejmuje problem estetycznej możliwości oraz etycznej stosowności tworzenia wizualnych reprezentacji Zagłady. W ramach projektu pokazane zostaną filmy stanowiące „momenty zwrotne” w rozwoju wizualnego dyskursu o Zagładzie: Memory of the Camps (reż. Sidney Bernstein, współpraca: Alfred Hitchcock, 1944), Noc i mgła (reż. Alain Resnais, 1955), Vernichtungslager Majdanek – Cmentarzysko Europy (reż. Aleksander Ford, 1944) i Histoire(s) du cinéma - Toutes les histoires (reż. Jean-Luc Godard, 1988) oraz realizacje będące punktem wyjścia do dyskusji o estetyce nazistowskiej: Zeit der Götter (reż. Lutz Dammbeck, 1992), Der ewige Jude (reż. Fritz Hippler, 1940). Odbędą się również wykłady: Stuarta Liebmana, amerykańskiego historyka filmu zajmującego się filmowymi reprezentacjami Zagłady, oraz Georgesa Didi-Hubermana, francuskiego filozofa i historyka sztuki, światowej sławy teoretyka obrazu. Istotnym kontekstem będą również dwa panele dyskusyjne, z udziałem Georgesa Didi-Hubermana, Andrzeja Leśniaka, Stuarta Liebmana, Tomasza Majewskiego, Pawła Mościckiego i Anny Zeidler-Janiszewskiej. Pierwszy – Obraz-archiwum, obraz-montaż – dotyczyć będzie filmowych reprezentacji obozów zagłady, drugi – Obraz-fetysz – ideologii „pełni wizualnej” w sztuce nazistowskiej oraz związków pomiędzy „popędem formy” i „popędem śmierci”. Oba połączy tematyka obrazowania w dwóch antytetycznych aspektach: „nieprzedstawialności” Holokaustu i „spektakularności” nazizmu.


Memory of the Camps [Pamięć obozów] (1945), 56'
reżyseria: Sidney Bernstein
współpraca: Alfred Hitchcock

Film dokumentalny o wyzwoleniu obozów w Bergen-Belsen, Dachau i Buchenwaldzie z materiałów zdjęciowych armii brytyjskiej i amerykańskiej, powstały we współpracy z Alfredem Hitchcockiem, który pracował nad jego koncepcję montażową. Wstrząsający obraz obozów śmierci, który miał być pokazywany po wojnie ludności niemieckiej, do czego nigdy nie doszło z powodu zmiany polityki alianckich władz okupacyjnych w Niemczech. Wojskowe dowództwo brytyjskiej strefy okupacyjnej, które przekreśliło ten pomysł, argumentowało, że priorytetem nie powinno być wzbudzanie w Niemcach poczucia winy za obozy, ale „wyrwanie ich z apatii” i działanie na rzecz zmniejszenia szerzącej się fali samobójstw. Przez wiele lat film ten uznawany był za zaginiony, odnaleziono go w 1985 roku w War Imperial Museum w Londynie.

Noc i mgła (1955), 31'
reżyseria: Alain Resnais

Noc i mgła jest poetyckim dokumentem poświęconym pamięci Auschwitz, powstałym w dziesięciolecie wyzwolenia obozu. Film łączy ujęcia czarno-białe i kolorowe, nieruchome kadry archiwalnych zdjęć i powolne trawelingi po terenie obozu, ukazując relację „wtedy” do „teraz”, horroru i żałobnej ciszy. Warstwę dźwiękową dokumentu stanowi monolog byłego więźnia Auschwitz, poety i tłumacza Paula Celana, Jean Cayrola oraz muzyka Hansa Eislera, przyjaciela i bliskiego współpracownika Theodora Adorno. Film ten ustanowił kanoniczny sposób przedstawiania miejsca zagłady, do którego polemicznie nawiązał Claude Lanzmann w swoim Shoah. Film Resnais borykał się z cenzurą francuską, która nakazała reżyserowi zamalowanie na jednym ze zdjęć archiwalnych kepi francuskiego żandarma nadzorującego więźniów obozu koncentracyjnego w Drancy.

Vernichtungslager Majdanek – Cmentarzysko Europy (1944), 20'
reżyseria: Aleksander Ford

Pierwszy w historii film ukazujący obóz zagłady, dokument nakręcony latem 1944 roku przez Czołówkę Filmową Wojska Polskiego podczas wyzwolenia obozu w Majdanku. W jego realizacji brał udział słynny rosyjski operator frontowy Roman Karmen, oraz Stanisław i Adolf Wohl. Wojska polskie i radzieckie wyzwalając obóz napotkały działające wciąż piece krematoryjne z palącymi się ludzkimi szczątkami, grupę więźniów czekających  na zagazowanie i osiemset dwadzieścia tysięcy par butów i ubrań po spopielonych ofiarach.  Materiał zdjęciowy z filmu Forda był cytowany w wielu późniejszych filmach o obozach zagłady, jest to także jedyny materiał filmowy dokumentujący wyzwolenie czynnego obozu, którego naziści nie zdążyli zlikwidować.

Histoire(s) du cinéma - Toutes les histoires część I, epizod 1 (1988), 51'
reżyseria: Jean-Luc Godard

Wideo słynnego reżysera poświęcone złożonym relacjom kina i pamięci oraz pojmowaniu kina jako wizualnej historii/pamięci XX wieku. Godard zderza ze sobą fragmenty filmów fikcjonalnych i ujęć dokumentalnych. Z ich nakładania się na siebie i ujawniających się pomiędzy nimi sprzeczności, z wypowiadanego przez reżysera komentarza i pulsujących w polu obrazu napisów wyłania się reminiscencja tych zdarzeń historii, które nigdy nie zostały zobrazowane bezpośrednio. Godard montuje obrazoburczo zdjęcia martwych ciał więźniów w obozie w Dachau wyjęte z wojennego dziennika filmowego George'a Stevensa na kolorowej taśmie 16 mm z ujęciem Elizabeth Tylor z hollywoodzkiego filmu tego reżysera Miejsce w słońcu. Sugeruje tym samym, że te same oczy reżysera oglądały jedno i drugie, a konstelacja owych obrazów odsłania, że kino ma moralne prawo do ukazania scen miłosnych, ponieważ zdobyło się na udokumentowanie obozu.

Zeit der Götter [Czas bogów] (1992), 95'
reżyseria:  Lutz Dammbeck

Pełnometrażowy dokument niemieckiego artysty, twórcy „kolaży medialnych” i realizacji eksperymentalnych Metamorphosen I (1979), Hommage à la Sarraz (1981) czy Herakles Höhle (1983-1990). Film opowiada historię najgłośniejszego z rzeźbiarzy III Rzeszy – Arno Brekera (1900-1990) twórcy monumentalnych alegorii Partii nazistowskiej i Wehrmachtu. Stanowi wnikliwe poszukiwanie podskórnego nurtu niemieckiej tradycji, która rozpoczyna się na długo przed nazizmem i wiąże się z kręgiem Stefana Georgego, Klagesem, ariozofią, tajemną nauką o Artamanach i stowarzyszeniami studenckimi Wędrownych Ptaków i jest po wojnie nadal kontynuowana. W odniesieniu do estetyki nazistowskiej Dammbeck rozważa takie zjawiska, jak twórczość Ernsta Jüngera i realizm heroiczny oraz osobiste i artystyczne powiązania samego Arno Brekera. Film kończy niepokojące pytanie: „Próba urzeczywistnienia wizji powrotu bogów poniosła polityczną klęskę w 1945 roku. Klęskę poniósł także artysta Arno Breker, który tej wizji służył. Pozostały części składowe tej wizji, gotowe do ponownego złożenia. Giganci i tytani rosną z początku w cieniu, powiada Ernst Jünger. Czy dziś, po okresie przejściowym, starzy bogowie znów powrócą?”.

Der ewige Jude [Wieczny Żyd] (1940), 62'
reżyseria: Fritz Hippler

Jeden z najsłynniejszych antysemickich filmów III Rzeszy nakręcony częściowo w Łodzi na Starym Mieście i Bałutach na przełomie 1939 i 1940 roku. W konwencji pseudodokumentalnej obrazuje życie żydowskiej dzielnicy handlowej, ubój zwierząt w jatce koszernej. Ukazuje tak zwane „typy żydowskie” porównując je  montażowo do insektów. Film Hipplera powstał na specjalne polecenie Goebbelsa, pokazywano go między innymi w kinach przed deportacjami berlińskich Żydów jesienią 1941 roku do getta łódzkiego – miał on na nie „przygotować moralnie” ludność Berlina.  Z dzisiejszej perspektywy Der ewige Jude stanowi nie tylko dokument nazistowskiego światopoglądu i daje się odczytać jako preludium do „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”, ale także jest jednym z nielicznych zachowanych zapisów filmowych dzielnicy żydowskiej w Łodzi.

Respite [Odroczenie] (2007), 40'
reżyseria: Harun Farocki

Film dokumentalny wykorzystujący unikatowy materiał zdjęciowy z 1944 roku nakręcony przez żydowskiego więźnia obozu przejściowego w Westerbork w Holandii – Rudolfa Breslauera. Wszyscy więźniowie obozu Westerbork – utworzonego jeszcze w 1939 roku przez władze Holandii, celem internowania niemieckich Żydów – zostali następnie zagazowani w Auschwitz; w tym autor filmowych zdjęć. Harun Farocki opatruje ten odnaleziony materiał zdjęciowy oszczędnym komentarzem, identyfikując niektóre z ofiar i zestawiając ich obraz jako wciąż żywych osób z informacją o numerze transportu, dniu w którym odjechali z Westerbork i datą ich śmierci w Auschwitz. Ujęcia ukazujące obóz – pozbawione elementów przemocy, pełne spokoju i zwykłych czynności – zostają  odniesione przez reżysera do naszej zbiorowej pamięci, w której zapisane są zupełnie inne ikony obozów – ukazujące stosy martwych ciał odkryte w nich w momencie wyzwolenia.

 

kurator: Tomasz Majewski

Program:

11.09.09

13:00-13:45 – Stuart Liebman: Pierwsze filmowe obrazy obozu / wykład
13:45-16:45 – Memory of the Camps [Pamięć obozów] (reż. Sidney Bernstein, współpraca Alfred Hitchcock, 1944), Noc i mgła (reż. Alain Resnais, 1955), Vernichtungslager Majdanek – Cmentarzysko Europy (reż. Aleksander Ford, 1944) i Histoire(s) du cinéma – Toutes les histoires (reż. Jean-Luc Godard, 1988-1998) / pokaz filmów
17:00 -19:00 – panel dyskusyjny Obraz-montaż, obraz-archiwum / udział biorą: Stuart Liebman, Tomasz Majewski, Paweł Mościcki, Anna Zeidler-Janiszewska
 
12.09.09

13:00-13:45 – Georges Didi-Huberman: Uśmiech Gorgony / wykład
13:45-14:30 – Respite (reż. Harun Farocki, 2007) / pokaz filmu
15:00-18:00 – Zeit der Götter [Czas bogów] (reż. Lutz Dammbeck, 1992), Der ewige Jude [Wieczny Żyd](reż. Fritz Hippler, 1940) / pokaz filmów
18:00-19:00 – panel dyskusyjny Obraz-fetysz / udział biorą: Georges Didi-Huberman, Stuart Liebman, Andrzej Leśniak, Tomasz Majewski, Paweł Mościcki